Door: Paul Brenneker
| Publicatiedatum: SAMBUMBU Deel 10
Wonen
De erosie van het land kun je tegengaan door lage dammen van stenen, faha genaamd, of ook wel door rijen aloë te planten; deze laten het water door maar houden het zand tegen.
Een verhoog van teelaarde, bodogo, werd vroeger bij voorbaat vervaardigd van een dikke laag cocosbuitenbasten.
Om mango’s of mispels van hoge bomen te plukken, gebruikt men een zeer lange stok met een rond platje waarin aan de rand houtjes of spijkers steken; zo vallen de vruchten niet kapot; het apparaat heet man sushi, vuile hand. Een lange stok met weerhaak om vruchten van cactussen te rukken heet djandja of djándjara; welk woord ook wordt gebruikt voor een lange man.
Een horketa is een zware y-vormige stok gebruikt bij knoekwerk; een nog zwaardere als stut voor een hut heet horkón.
‘Een mannelijke papaja vrouwelijk maken is onzin. Want een man kan nooit een kind voortbrengen, wat je er ook aan doet. Wel kun je een vrouwelijke papaja helpen betere vruchten te baren door er een zwart doekje om te binden of een koperdraad.’
Een boom krijg je dood door veel ruw zout aan zijn wortels te leggen.
Vijanden van tomaten en promenton zijn chuchubi’s en chonchorogai’s, die pikken de vruchten open voordat ze rijp zijn en eten er de pitjes uit. Vijanden van een patia-aanplant zijn de trupialen en konijnen; die maken heel jonge vruchten open en eten ze leeg.
‘Vroeger plantte je kleine en grote ma?s, maalde het, je gaf wat van de oogst aan de buren en de rest verkocht je voor tien plak per kan langs de deur.’ (B749) ‘In de goede jaren lieten wij de ma?sstengels staan en haalden zodoende vaak een tweede oogst met één aanplant.’ Maar met kleine ma?s lukt dit niet.
Het gunstigste regenjaar dat de knoekman zich kan herinneren was 1906; toen regende het zacht elf dagen achtereen en je zag geen zon. De oogst was overvloedig. Op Seru Grandi kon de schuur de ma?s niet bergen.
‘Ik werk in de knoek, verkoop vruchten en beesten; een winkeltje wil ik niet hebben, want als je tegenwoordig een raam open zet en twee snoepjes verkoopt, eisen ze een diploma.’ Zo zegt de oude Tachi.